Ulasan Buku / Book Review Al-Lahjat al-Arabiyyah Fi al-Qira’at al-Qur’aniyyah

Ulasan Buku / Book Review

Al-Lahjat al-^cArabiyyah Fi al-Qira’at al-Qur’aniyyah oleh Dr.Abduh al-Rajhi, Pensyarah Ilmu Bahasa di Universiti Iskandariah dan Universiti Beirut al-Arabiah : Darul Maisarah 2008. 237 hlm.

Ulasan oleh:

 Mohd Rosdi bin Husain

 Amar bin Abd.Rahman

 Muhammad Umar Mukhtar bin Shafie

Penulisan kitab berkaitan lahjah Arab dan kaitannya dengan ilmu qira’at di dalam al-Qur’an  ini sudah banyak diusahakan oleh golongan ulama’ dari dulu hingga sekarang. Golongan ulama’ sama ada dari zaman Tabi^cin hinggalah zaman sekarang telah menulis kitab berkaitan ilmu ini dalam pelbagai tajuk dan tujuan. Dan seharusnya bagi setiap pelajar yang pengkhususan mereka dalam bidang keagamaan mempelajari dan memahami ilmu yang berkaitan dengan Bahasa Arab dan kaitannya dengan al-Qur’an. Kitab al-Lahjat al-^cArabiyyah Fi al-Qira’at al-Qur’aniyyah ini yang ditulis oleh Dr. ^cAbduh al-Rajhi boleh dijadikan rujukan dan panduan untuk memahami apakah perkaitan antara Bahasa Arab dengan  qira’at di dalam al-Qur’an serta dapat mengetahui susur jalur sejarah kemunculan dan perkembangan ilmu ini.

Perbincangan di dalam kitab ini di bahagikan kepada 4 bab yang utama :

Bab Pertama  :             Semenanjung Tanah Arab

Bab Kedua    :             Bahasa Arab dan Lahjahnya.

Bab Ketiga    :             Ilmu Qira’at dan Lahjah Arab

Bab keempat :             Kajian Bahasa Arab Dari Sudut Dialek.

Pengarang kitab ini dengan tegas menyatakan di dalam muqaddimahnya bahawa kitab al-Qur’an ini merupakan kehidupan bagi umat Islam. Beliau juga mengatakan tiada cara atau jalan untuk memahami kehidupan umat ini kecuali dengan cara mempelajari kitab tersebut berserta mempelajari juga bahasa yang terkandung di dalamnya. Oleh yang demikian, Apakah sebenarnya yang kita maksudkan dengan lahjah ^carabiah atau dialek arab ini? Pengarang juga menimbulkan persoalan “Apakah  kita maksudkan sesuatu yang diajar oleh golongan pengkaji yang baru ketika mana mereka berurusan dalam pengkajian berkaitan lahjah ^cammiyyiah?” Pengarang telah menjawab persoalan ini dengan menjelaskan bahawa kajian yang dilakukannya bukan kajian yang berkaitan dialek bangsa Arab sebelum kedatangan islam. Pengarang telah memberikan dua alasan :

Pertama : Kami  tidak mengetahui sesuatu pun berkaitan dengan lahjah ^cammiyyiah ini.

Kedua   : Kerana tajuk kajian ini sendiri telah menafikannya.

Sesungguhnya bacaan atau qira’at di dalam al-Qur’an itu tidak menyamai langsung dengan lahjah ^cammiyyiah. Pengarang mengatakan apa yang kami mahu di dalam kitab ini ialah unsur-unsur yang menjadi penyebab kepada terjadinya lahjah Arab fushah yang dinisbahkan kepada kabilah-kabilah itu sendiri.

Di dalam bab  pertama yang membahaskan berkaitan semenanjung Arab, penulis telah membahagikan bab pertama ini kepada dua fasal:

Fasal Pertama : Semenanjung Arab - iaitu membincangkan tentang kawasan sempadannya dan bahagian-bahagian tertentu. Dalam fasal pertama ini juga pengarang telah membahagikannya kepada dua tajuk kajian, iaitu : 

1) Kajian dari sudut persekitaran geografi

2) Kajian dari sudut kabilah – kabilah Arab dan penempatan mereka di Semenajung Arab.

Fasal kedua  : Kajian berkaitan kabilah-kabilah Arab yang terdapat di negara Arab. Penulis menerangkan tentang betapa banyaknya kabilah-kabilah yang wujud di negara Arab tersebut. Penulis juga ada menjelaskan tentang Nasab atau keturunan bangsa Arab. Sebagai contoh :

Al- Syacbu	Nasab yang jauh seperti Bani Adnan
Al-Qabilah	Pecahan daripada Al- Syacbu seperti Bani Rabicah dan Madar.
Al-cImarah	Pecahan daripada Al-Qabilah seperti kaum Quraish dan Bani Kinanah
Al-Batnu	Pecahan daripada nasab Al-cImarah seperti Bani cAbd ul-Manaf dan Bani Makhzum.
Al-Fasilah	Dinasabkan kepada Bani cAbbas.

Bab kedua pula penulis membincangkan tajuk berkaitan Bahasa Arab dan dialeknya. Bab ke dua ini pula dibahagikan kepada dua fasal :

Fasal Pertama              : Realiti Bahasa Arab Sebelum Islam.

Fasal Kedua                : Dialek Qabilah Arab Di dalam Kitab-kitab Arab.

Di dalam fasal  pertama yang berkaitan dengan Realiti Bahasa Arab Sebelum Islam,  penulis telah menyatakan bahawa kemunculan dialek itu pada kebiasaannya berdasarkan atas beberapa faktor, antaranya: 

1)      Faktor Geografi

2)      Faktor Masyarakat.

3)      Percanggahan bahasa dan terjadinya percampuran hasil daripada penghijrahan atau peperangan.

4)      Faktor Individu.

 

Dalam bab ke tiga pula penulis telah mengemukakan hasil kajian berkaitan qira’at dan lahjah yang dibahagikan kepada dua bahagian :

1)      Kemunculan qira’at dan Perkembangannya.

2)      Qira’at Adalah Sumber Utama Bagi Mengkaji Lahjah.

Bahagian pertama membincangkan berkaitan sejarah kemunculan qira’at pada zaman Rasulullah SAW seterusnya zaman sahabat dan diikuti zaman Tabi^cin sehinggalah zaman kita sekarang.

Manakalak di dalam bahagian kedua yang membicarakan tajuk “Qira’at adalah sumber asal bagi mengkaji dialek Arab”. Penulis menegaskan perlunya mempelajari qira’at kerana ias merupakan sumber asal bagi mempelajari atau mengkaji Lahjah Arabiah.Sesungguhnya untuk mahir dalam ilmu Qira’at itu tidak memadai mendapatkannya hanya dengan mendengar semata-mata, bahkan ianya perlu melalui kaedah talaqqi dan Musyafahah (secara lisan). Dua kaedah ini adalah yang terbaik untuk memahami bahasa Arab.

Bab keempat yang bertajuk “ Kajian Bahasa di Dalam Dialek”. Penulis telah membahagikan bab empat ini kepada 4 fasal sebagaimana berikut :

1-      Peringkat Souti

2-      Peringkat Sorfi

3-      Peringkat Nahwi

4-      Peringkat Dalali

Pada peringkat pertama iaitu peringkat Souti telah dibincangkan secara mendalam berkaitan qira’at dan rujukan huruf-huruf yang tertentu. Sebagai contoh dibincangkan berkaitan huruf (ء) dalam al-Qur’an dan kaedah menyebutnya dengan sebutan yang betul. Di dalam tajuk ini  juga disebutkan percanggahan di antara imam-imam qira’at tentang bagaimana melafazkan huruf hamzah mengikut jenis-jenisnya dan perbincangan yang sama kepada huruf-huruf yang lain dengan ringkas.

Pada peringkat yang kedua pula perbincangan menjurus kepada kajian berkenaan huruf-huruf di dalam bahasa Arab itu sendiri, sebagai contoh kajian berkaitan keadaan huruf-huruf di dalam al-Asma’ (nama-nama) dan pecahan huruf-huruf tersebut.

Pada peringkat yang ketiga iaitu peringkat Nahwi, perbincangan menjurus kepada hubungkait di antara Nahwi dengan qira’at Qur’aniyyah.Perbincangan di dalam tajuk ini telah dibahagikan kepada enam bahagian, iaitu :

1-      Fasal-fasal Nahu

2-      (ما) di sisi Hijaz dan Tamimiyyin

3-      Damir  al-Fasl

4-      Al-Muthanna

5-      Al-Fi^cl wa al-Fa^cil wa Naib al-Fa^cil

6-      Al-Mamnu^c min al-Sarf

Pada bahagian yang terakhir di bawah tajuk peringkat Dalali (semantik), Penulis ada mengatakan kajian ilmu bahasa pada peringkat ini adalah tujuan kajian yang lepas iaitu dalam peringkat Soutiah, Sorfiah dan Nahwiah. Penulis juga menegaskan kajian ini agak sukar kerana untuk menentukan sesuatu makna itu bukanlah suatu perkara yang mudah.

Penulis telah membangkitkan persoalan ..”Adakah kita dapati di dalam qira’at Qur’aniyyah sesuatu yang menunjukkan kepada perbezaan pada peringkat Dalali ini?” Beliau  menjawab persoalan ini dengan menyatakan “Kita tidak mendapati jenis yang sebegini kecuali dalam beberapa patah perkataan sahaja, itu pun semuanya tergolong dalam kategori qira’at Shazah. Oleh itu, qira’at ini sebenarnya tidak bercanggah dari segi lafaz tetapi bercanggah dari segi cara menyebutnya. Disebabkan itu juga kita tidak mampu untuk mengetahui kenapa sesetengah kabilah melafazkan dengan lafaz tertentu sedangkan kabilah yang lain pula melafazkan dengan cara yang lain untuk menunjukkan makna yang sama atau kenapa terdapat dua kabilah yang menggunakan lafaz yang sama tetapi berlawanan pula dari segi maksudnya? Penulis mendatangkan contoh sebagaimana berikut :

 (فول وجهك شطر المسجد الحرام)

Bacaan ini dibaca oleh jumhur ^culama’.

Manakala Ibn Abi ^cIblah pula membaca dengan :

(فول وجهك تلقاء المسجد الحرام)

Bacaan qira’at yang didatangkan ini adalah salah satu contoh dua lafaz yang berbeza tetapi membawa maksud yang sama. Kedua-dua perkataan ini (syatr) dan (tilqa’) menurut Abu Ubaid (tilqa’) maknanya (al-Nahwu) bagi Bani Kinanah. Jadi dua lafaz yang didatangkan ini sama dari segi maknanya iaitu al-Nahwu dan al-Qasdu .

Manakala lafaz yang pertama iaitu (الشطر) sebagaimana dalam kamus Mu^cjam bermaksud separuh daripada sesuatu. Inilah yang dirasakan oleh pengkaji maksud asal kalimah ini yang boleh dimaksudkan juga dengan al-Nahwu dan al-Qasdu.

Selepas pengarang menulis penutup untuk buku ini, beliau kemudiannya memaparkan sebanyak 33 al-Atlas al-Lughawiy (gambar rajah merujuk kepada bahasa) bagi memudahkan para pembaca memahami isi teks yang terkandung di dalam buku ini. Penulis memulakan dengan melukis gambar rajah kedudukan para kabilah yang menghuni di semenanjung Arab sebelum Islam dan seterusnya menerangkan perbezaan penggunaan dialek di antara kabilah melalui gambar rajah-gambar rajah tersebut.

Kesimpulan

Pengarang kitab ini telah menghuraikan dengan begitu jelas isu-isu yang dijadikan kajian berkaitan dengan lahjah Arab ini di dalam bacaan qira’at al-Qur’an. Tajuk-tajuk yang disusun dengan teratur memudahkan para pembaca untuk memahami isi kandungan kitab ini.Kitab ini juga amat sesuai untuk dijadikan bahan rujukan oleh para pelajar dan pengkaji untuk mengumpul apa sahaja maklumat berkaitan.

 Wallahua^clam.

(Nota: Ini adalah latihan ilmiah untuk subjek al-Lahjat al-'Arabiah di Fakulti Pengajian Islam, Universiti Kebangsaan Malaysia)

Powerpoint: http://prezi.com/htjsk15axab_/untitled-prezi/